Faallayn Dokumentari: Dilaaga Weriyaha

Aniga oo hoteel fadhiya, dhalada shidan aan daawanayn bal se waraaqo akhrintooda ku mashquulsan, ayaa uu nin jaallahay ahi degdeg meeshii u soo galay, oo hadalkan yidhi: “SNTV inoo geeya, barnaamij yaab leh ayaa ku jira aan daawanno e’.” Si aan u la arko barnaamijka uu sheegayo, ayaa aan codkayga kiisa ku xoojiyay, waa na la geeyay. Dabadeed waa aan daawaday. Sidee u arkay dokumentariga iyo xogta ku jirta?

Ugu horrayntii, dokumentarigu magaciisu waxa uu ahaa “Dilaaga Weriyaha”. Waxa soo diyaariyay, soosaare iyo tebiye na ka ahaa, Cabdicasiis Maxamuud Guuleed “Afrika”. “Waa kuma Xasan Xanafi?" Iyo “Waa maxay sirta ka dambaysa dilalka weriyayaasha?”ayaa uu barnaamijku baadhis u galay, xogihii uu soo uruuriyay na soo bandhigay.

Marka aynnu eegno sida loo diyaariyo dokumentariyada, dabadeed dhuganno sidan kan loo diyaariyay, waxa uu lee yahay labo ceebood oo dhaawac badan u keenaya: hab diyaarintiisa oo isku dhexyaac iyo farsamo xumo ka muuqato iyo qaab tebinta xogta oo aan aad u dhisnayn, habaysnayn, oo farshaxannaysnayn. Bal se sidiisa kale, waa mid wanaagsan, oo uu weriye Afrika itaalkiisa, aad uga shaqeeyay, kana jawaabay labadii weyddimood ee dokumentarigu jawaabta u doonay. Xogta ku jirta markii aan akhris guud ku sameeyay iyo markii aan ku kaabay macluumaadka aan hayo iyo waaya’aragnimadayda, waxa ii soo baxday afar dhaliilood iyo arrin dheeraad ah oo aan gadaal ka sheegi doono mooyaan e’, inta kale in ay waadax tahay.

Tan iyo aas’aaskii Alshabaab (2006) waxa ay Soomaaliya ku dileen weriyayaal aad iyo aad u badan, kuwaas oo ay siyaabo isku mid ah u dileen; koox u qaabbilsan dilalkooda ayaa ka soo shaqayn jirtay raadinta xogaha, diyaarinta shirqoollada iyo maamulka iyo fulinta dilka. Kooxdaas oo hoos iman jirtay mid ka mid ah maktabadaha sagaalka ah ee Alshabaab, lagu na magacaabo Maktabadda Warbaahinta, ayaa uu Xasan Xaaji Xanafi Xaaji Cabdisalaan madaxdeeda ka mid ahaa.

Xasan Xanafi waxa uu ku dhashay, ku barbaaray, wax ku bartay, oo uu weriye caan ah ka noqday magaalada Muqdisho, caasimadda ummadda Soomaaliyeed. Waxa uu ka shaqayn jiray codtebiyayaasha gudaha; waxa uu muddo badan u shaqaynayay idaacaddii Qur’aanka Kariimka (IQK) oo ka mid ahayd, idaacadihii ay Alshabaab bililiqaysteen! Waxa dad badan oo reer Muqdisho ah ku xusuusan doonaan barnaamijkii “Nasashada Jimcaha”, ee uu fiidnimada Jimcaha soo tebin jiray. Isaga oo weriye ah, ayaa uu si toos ah ugu biiray, uga na mid noqday, dhaqdhaqaaqa Salafiya Jihaadiya (Alshabaab), 2007dii.

Waxa uu Xasan Xanafi sheegay, Aadan Xaashi Ceyrow IHUN, oo ka mid ahaa saraakiishii ugu sarraysay ee Alshabaab, in uu ku tashkiiliyay kuna dhiirri geliyay ka mid noqoshada iyo u shaqaynta kooxda Alshabaab. Ka dib, waxa uu bilaabay Xasan in uu si dadban u la shaqeeyo isaga oo weriye ah. Waxa uu mas’uul uga ahaa Maktabka Warbaahinta Alshabaab, qaybta qaabbilsan ‘xidhiidhka warbaahinta madaxa bannaan iyo warbaahinta ururka’.

Noloshiisa in badan oo ka mid ah waxa uu ku soo qaatay dhagridda iyo shirqoolidda ummadda Soomaaliyeed. Si gaar ah waxa uu mas’uul uga ahaa dilalka weriyayaasha, kuwaas oo uu maalin ba mid sahansan jiray, ugu dambaynna dili jiray! Waxa uu, si toos ah, u la kulmi jiray saraakiisha ugu sarraysa ee Alshabaab (Ee xilligiisii), sida: Axmed Godane, Aadan Ceyrow iyo Ibraahin Afgaani—kuwaas oo siyaabo kala duduwan loo dilay; Ilaahay ha u naxriisto. Waxa uu mas’uul ka ahaa dilalka weriyayaal badan oo caan ah, oo ka shaqayn jiray warbaahinta Muqdisho, sii ba Hoon-Afriik iyo Shabeelle, oo ay kooxdu cadaawad gaamurtay iyo ciil fogaaday u haysay. Waxa ka mid ahaa: Mahad Axmed Cilmi, Cali Iimaan, Saciid Tahliil Axmed, IQK—Dhammaantood Ilaahay ha u naxriisto.

Sababta loo dilayo weriyayaasha Soomaaliyeed ee ummaddooda u shaqaynaya ayaa uu ku macneeyay labo sababood oo isla falgalaya: Ta kowaad, Alshabaab in ay gaalnimo ugu xukuman yihiin weriyayaasha iyo codbaahiyayaasha ay ka shaqo galaan, isla markaa na mid mid loo khaarajinayo; Ta labaad, Alshabaab waxa ay doonaysaa in ay maamusho warbaahinta iyo weriyayaasha madaxa bannaan, isla markaanna ku khasabto wax ay raalli ka yihiin in ay bulshada u gudbiyaan, oo siyaasaddooda ku shaqeeyaan. Si warfidiyeenka iyo warbaahinta loogu khasbo in ay u hoggaansamaan Alshabaab, waxa kooxdaasi ay adeegsatay wax loo yaqaan “Cabsi gelin” oo ah: in la dilo weriyayaasha, si kuwa kale ugu quus qaataan (Dilku waa dariiqa ugu dhow ugu na saamaynta badan ee wax loo cabsi geliyo – aragtida Alshabaab)! Sidaa awgeed, maadaama dhammaantood u xukuman yihiin, dhiiggooda iyo maalkoodu na xalaal u yahay, waxa qudha ee ay ka fekeraan waa sida loo kala horumarinayo dilalka weriyayaasha iyo bililiqaysiga warbaahinta!

Waxa laga yaabbaa dad badan in ay layaab ku noqoto silsiladda dheer ee habaysan, ee bilowga iyo dhammaadka leh, ee dilalka weriyayaashu maraan! Waa run, qofkii aan xog’ogaal ahayn, waxa uu u haystaa Alshabaab koox sahlan, oo wax iska disha wax na iska bililiqaysata! Bal se ma oga in ay tahay shirkad sida shirkadaha caalamka ugu wanaagsan u dhisan, wax wal ba ay maraan hannaan la yaqaanno, shaqaalayaasheedu na isku af gartaan erayo fudud, isla mar ahaantaanna la xisaabtan iyo dabagal badan jiro! Kolka Alshabaab ay dilayso qof keliya, dhowr qofood ayaa siyaalo kala duwan uga qayb qaata dilkiisa, oo mid wal ba shaqadiisa gaarka ah lee yahay, in uu ka soo dhalaalo na waajib adag tahay! Ugu horrayn, qofku waxa uu noqdaa mid la doonayay ama mid markaa cid kale ka soo warrantay. Ka dambe haddii aan tusaale ka bixiyo, Muqdisho na ku ekaado, qof ka tirsan Alshabaab oo ka hawlgala xaafad ka mid ah degmada Yaaqshiid ayaa qof ka shakkinaya, dabadeed dabagalaya, oo xogtiisa si qeexan u diyaarinaya. Xogtii waxa uu u keenayaa amiirka degmada. Isagu na amiirka gobolka. Isagu na amiirka gobollada Banaadir iyo Shabeellooyinka. Ilaa ay gaadho amiirka ugu sarreeya ee kooxda, oo isagu ah maamulaha dhabta ah ee Amniyaatka. Amiirka guud ee Amniyaatka ayaa si toos ah u soo fara dilka, isaga oo farriinta u marsiinaya saraakiisha kala hooseeya ee Amniyaatka, oo uu ugu hooseeyo ka u jooga xaafad ka mid ah degmo. Dabadeed, amiirkaas ayaa diyaariya shakhsiyaadkii la rabay dilkaa in ay fuliyaan! Waa jaranjaro iska daba wareeg ah, oo leh bilow iyo dhammaad la yaqaan!

Dokumentarigan waxa uu daaha ka rogayaa codad sir ah oo laga qabtay Xasan Xanafi, kuwaas oo uu ugu hanjabayay weriyayaasha, isaga oo kuwo uu dilalkooda ka shaqeeyay geeridooda la wadaagaya, si jeesjees iyo ku digasho ah na u hadlaya, uu si naxariis darro ah ugu sheegayay iyagu na in ay ku xigaan, oo halkii jaallayaashoodii mareen ay marayaan! Weriyayaashaa uu caadada ka dhigtay mar wal ba in uu u soo hanjabo wax ka mid ahaa, agaasimihii hore ee Telefishinka Qaranka Soomaaliya, Cabdiraxmaan Yuusuf Al-Caddaala, oo waagaa ka shaqayn jiray Raadiyow Shabeelle, tifaftire na ka ahaa. Run ahaantii, geesinnimo badan ayaa uu Al-Caddaala muujiyay, sida aan xog ku hayo na, raggii fashiliyay Xasan Xanafi, soo qabashadiisa na gacan ku lahaa ayaa uu ka mid ahaa! Saadaalintiisii na waa mid rumowday, oo uu guul ka joogo maanta. Erayadii uu Xasan Xanafi kula hadli jiray maanta dhimbiillo naareed ugu filan! Labadooda na waxa gar iyo xaq leh Al-Caddaala oo maanta nabad ku jooga Xamar.

Afarta dhaliilood ee xogta dokumentariga ku jirta, waxa ay ka kala imanayaan jihada Xasan iyo jihada Afrika, oo mid wal ba labo dhaliilood leh. Aan ku hormaro xogta Xasan Xanafi. Ta kowaad, xogihiisu waa ay iska hor imanayaan, sii ba kuwa codaysan ee laga qabtay iyo kuwa uu sida tooska ah ugu warramayo weriye Afrika. Ta labaad, kolkii uu ka warramayay dilkii Sh. Nuur Maxamed Abkey, sida uu xogta u falkiyay isburin iyo tayo darro ayaa ka muuqata, gaar ahaan xogta sheegaysa isaga oo ay jaalle ahaayeen, si wanaagsanna ay isku garanayeen, in uu isagu ahaa markii ninkaas la afduubay, kii la sheekaysanayay intii uu gaadhiga ku jiray, hadda na uu san garan ninka la hadlayaa Xasan Xanafi in uu yahay! Aan u imaado hadda na xogta Afrika: Ta kowaad, codadka qaar faallada uu kaga warbixinayo iyo dhegaysi ka dib isburin ayaa ku jirta (Sida codadka ay is weydaarsadeen Cabdullaahi Kulmiye iyo Saciid Tahliil, oo aan si cad uga muuqan shakki uu Saciid ka qabay Alshabaab in ay dilayso!); Ta labaad, agaasinka xogtiisa mar mar waxa lagu arkayaa nidaam la’aan, taas oo weyddiin saari karta rumaynta xogtiisa. Waxa intaas dheer, in kasta oo ay dhici karto Xasan Xanafi xilli aad u dhawayd sigaarka in uu bartay, hadda na, sida uu u qabsaday, u shitay, u buufiyay, oo uu gacanta ugu qabsaday, waxa ay daliil u tahay sigaarka jiididdisa in uu san aqoon; kolka si fog loo eego bishimihiisa na, daliilkaas ayaa ay sii xoojinaysaa. Weriyuhu, ugu yaraan, waxa ay ahayd in uu weyddiiyo goorta uu sigaarka buufintiisa bartay, si wax loo kala ogaado. Sida oo kale, barnaamijka in uu ku dhex sheego nambarka qolka uu ka deggan yahay xarunta, oo noqon karta baaq uu Alshabaab u dirayo, waxa ay dhaawac weyn u gaysatay barnaamijka iyo weriyaha laftirkiisa; waxa muuqata jarjarid, habayn, faafreeb iyo tifaftirid badan dokumentariga in aan lagu samaynin!

Ugu dambayntii, Xasan Xanafi waa nin xifdi iyo xusuus badan, marka la qiimeeyo sida halaasiga ah ee uu uga warramayo dhacdooyinka dhacay: sababahoodii, wakhtigoodii, goobahoodii iyo qorshahoodii. Sida oo kale, waa nin caqli badan oo maskax furan, marka la dhugto sida Muqdisho oo aynnu og nahay weynaanteeda iyo duruufaheeda uu uga noqday atoore buuxa oo “Riwaayadda Khaarajinta Weriyayaasha” si wacan u dhiga u na dhammeeya. Waxa aan dawladda federaalka u soo jeedinayaa caddaaladda in la hor geeyo, oo waajibkiisa la mariyo. Cabdicasiis Afrika, run ahaantii, abaal weyn ayaa uu, Soomaalida ku lee yahay. Halganka uu ugu jiro qaawinta iyo fashilidda shirqoollada ay Alshabaab u maleegeen ummadda Soomaaliyeed iyo sida hagar la’aanta ah ee uu aalaa uga faalloodo siraha kooxda, waa arrin ay tahay in si ballaadhan loo xusuusnaado, billad lagu siiyo, ama ugu yaraan loo duceeyo mudanaha. Sida oo kale Al-Caddaala oo geesinnimo iyo nafhur badan sameeyay, waxa uu istaahilaa sidaas oo kale. Ammaan badan waxa leh hay’adda nabadsugidda qaranka ee NISA iyo weli ba Warbaahinta Dawladda oo shaqo adag ka qabtay kooxda Alshabaab. Bal se weyddiimaha la is weyddiin karo waxa ay yihiin: Mashruuca Alshabaab wakhti intee le’eg ayaa uu sii socon doonaa?  Maxaa loo dhisi la’ yahay Ciidamadii Militariga ee Soomaaliya? Kontankan kun ee isugu jira Amisom iyo ciiidamo Soomaaliyeed ma lix kun ayaa ay ka adkaan kari la’ yihiin? Dawladda Soomaaliya iyo Amisom daacad ma ka yihiin ka takhallusidda Alshabaab? Shacabka aamusan goorma ayaa loo hiilin doonaa? Reer Banaadir goorma ayaa ay garashada ka shaqaysiin doonaan, oo damiirka nool adeegsan doonaan? Filimka Tom iyo Jerry goorma ayaa ay shacbigu ku baraarugi doonaan?

W/Q: Maxamed Cabdirisaaq Saciid “Samiik”

Qoraa iyo aqoon baadhe Soomaaliyeed

Boosaaso, Buntilaan, Soomaaliya

Lamme, Feebarweri 8, 2016