Bal Muu Runta Ii Sheego!

Annagu si madax bannaan isu ma aannu baran. Goor fiidnimo ah, xilligii guga lagu jiro, cirku na daruuraysan yahay, oo saansaan roobaad ay muuqato, ayaa hooyaday qolkayga igu soo gashay, ka dib markii aan u idmay. Is warraysi guud iyo kaftan aan sidaas u sii badnayn ka dib, ayaa ay hooyaday waxoogaa aamustay! Shakki ayaa uu aamuskaasi i geliyay! Si mugdi aan ku jirin, waxa aan maleeyay ama is tusay, hooyo caawa in ay ii gu timid, ii sheegidda arrin weyn, oo malaha noqon karta, arrin guur! Waayo, maalmahan waxa ay ammaanaysay qofnimadayda; waxa ay ii ga sheekaynaysay hablo aan isku da’ nahay oo la guursaday; sida oo kale, waxa ay ii hogatusaalaynaysay wanaagga guurka iyo sida ay ugu farxi lahayd, haddii aan sideeda oo kale hooyo noqon lahaa! “Hooyo, caawa maxaa innagu cusub?”, ayaa aan kaga nixiyay, iyada oo sidii u aamusan, oo feker ku maqan! Waxa aan doonayay, maya e’ aad u doonayay, waxa ay maamaday iga qarinayso, in aan si cad u ogaado.

“Hooyo … Inantaydii quruxda badnaydeey, wax ba ma jiraan! Ilaahay ayaa aynnu ka magan galnay shaydaan iyo sharkiisa. Hooyo, waa sidaa aad dareentay e‘, caawa arrin ayaa aan kuu la socdaa. Arrin wanaagsan, soojireen ah, oo waalidkaagu raalli kaaga yahay weeye. ‘Gabadhi ama god ha kaaga jirto, ama gunti rageed’ ayaa ay bulshadeennu ku maahmaahdaa….” Intaa markii ay i tidhi ayaa culays i fuulay, oo naxdin aan garan la’aa meel ay ii ga ga timid, hagoog la ii ga ga dhigay! Gebigaygu ba si kale ayaa aan noqay! Inta ay i dhugatay, kor iyo hoos iga ilbuuxsatay, ayaa ay kursigii iga soo hor jeeday ka soo kacday, kii aan ku fadhiyay ee weynaa ayaa ay dhankayga midig kaga fadhiisatay, oo gacanteeda bidix garabkayga inta ay ku soo qabatay, hadalkeedii sii wadatay:

“Alla inantaydu hagaagsanaa! Xishoodka aniga ayaa kugu dhalay hooyo. Gabadh aan xishoon ma gabadh baa? Deriskeenna iyo macallimiinta dugsiga ba waa ay kugu ammaanaan xishoodkaaga. Hooyo, sow ma ogid gabdhihii kula gu’a ahaa haatan rag in ay xaasas u yihiin?! Ina Cali Maxamed iyo ina Warfaa Guuleed sow asaagaa ma aha? Sow hooyooyin maanta ma aha? Ma in aad guumays noqoto, oo gurigan ku habroodo, ayaa aad doonaysaa? Bal quruxdaadan eeg! Bal wanaagga badan ee lagu gu sheego ama lagu gu tuhmo day! Hooyo, waxa aan kula jecel ahay mustaqbal wanaagsan. Bishaaaro weyn ayaa aan kuu hayaa hooyo macaan. Aabbahaa shalay waxa u yimid nin wadaad ah, ganacsade ah, akhyaar ah, oo in aad xaaskiisa noqoto aabbahaa weyddiistay. Bal in uun ma qiyaasi kartaa ninkaasi ninka uu yahay? Bal isku day?!”

Cabbaar ayaa aan maskaxdayda ka shaqaysiiyay. Durba waa aan gartay ka uu yahay! Waa aan fahmay in uu yahay macallinkaygii Carabiga iyo Tarbiyada ee dugsiga! In dhawaale ba waxa ii ga muuqday dareen ah: in uu i doonayo. Xattaa maalin ayaa uu igu la kaftamay, “Xafsa, de gabadh weyn baa aad tahay iminka e’, maxaa aad u guursan weyday?!” Bal se, isma aan dareensiin in aan garanayo; waxa aan ugu jawaabay hooyaday, “May. Ma qiyaasi karo! Hooyo, waa ayo na?” Inta ay qososhay, ayaa ay i tidhi, “Allow qof aan wax ba ogayn ha cadaabin! Innaga ma dheera hooyo. Waa macallinkaaga Carabiga iyo Tarbiyada, ee deriska na la ah; masjidka xaafadda na soojeediye ka ah. Waa macallin Faarax.”

Tan iyo bilooyin hore ba waa aan jeclaa in aan guursado. Waayo, waxa igu batay, oo sidii daad oodda jabsaday igu noqday, weyddiin aalaa ba jaallayaashayda dugsiga iyo deriska meeshii aan ku kalanno ba, mar wal ba igu weyddiinayeen, oo ahayd: “Xafso, arooskaaga aan ka soo qayb galno e’, goorma ayaa aad guursan doontaa?” Anigu na jawaab u ma haynin weyddiintaa; hadda na, mar wal ba mid la i weyddiiyo ayaa ay ahayd! Sida oo kale, marka aan arko hablihii ila da’da ahaa oo la qabo, waxa aan is weyddiin jiray, marar badanna ka fekeri jiray, “Tolow adigu na goorma ayaa aad hooyo noqon doontaa, oo guri kuu gaar ah boqorad ka noqon doontaa?” Talo ayaa reer ku dhismaa e’, codsigii waalidkay waa aan aqbalay, feker iyo faaqidaad badan ka dib. Saddex maalmood markii aan macallinkayga gurigayaga ku wada kulannay, si tifaftiran na uga wada hadalnay guurkayaga, ugu dambayntii, waa aannu is fahamnay. Maalin afraaddii meherka ayaa dhacay. Shan maalmood ka dib na waa aannu aqal galnay. Kow iyo labaatan jir baa aan ku guursaday.

Waa nin dhallinyaro ah, oo labaatan iyo afar sanno jir ah. Dheer, oo qaarka sare u weyn. Wejigiisu shuban yahay, oo san qoran, bishimo iyo dhego dhexdhexaada leh. Gadh aan badnayn bal se yuuban leh. Oo dhumuc weyn, jidh wanaagsan, socod heer sare ah, iyo cod macaan leh. Weligii naag aan aniga ahayn ma uu guursan! Dhawaan ayaa uu waxbarasho uga yimid dalka Sacuudi Careebiya. Waxa uu haatanna ka shaqeeyaa, mid ka mid ah, dugsiyada ugu waaweyn ee magaaladan, Garoowe. Waxa uu igu soo dhaweeyay farxad iyo wanaag badan. Waxa uu ii la dhaqmaa sida ugu wanaagsan ee qof bani’aadan ah loo la dhaqmo. In kasta oo uu san ahayn nin Roomaansiya, hadda na, si furfuran oo ilaa xad xushmad iyo kalgacal ka muuqato, ayaa uu igu soo dhaweeyaa. Ul iyo diirkeed ayaa aannu noqonnay!

Saddex nin weligaa ma gaadhid ayaa ay Soomaalidu ku maahmaahdaa. Waxa ka mid ahaa, “Nin kaa naag fiican weligaa ma gaadhid!” Si ninkaygu uga duwanaado nimanka kale, waxa aan dedaal dheer u galay, had iyo jeer, in aan ka farxiyo, wanaaggiisa ka shaqeeyo, oo raalliya u noqdo. Haatan oo guurkayagu toban sanno ka soo wareegay, oo aan shan carruur ah, saddex wiil iyo labo gabadhood u dhalay, weli labo iskujoog oo uu lee yahay, oo wasakh ahi, katabaanka kuma wada kulmin! Weli gurigiisa cid aannu isagu raalli ka ahayn ma keenin! Dhegtiisu ‘haye’ mooyaan e’, ‘maya’ ma maqal! Indhihiisu wax quruxsan oo ay ka jeesanayn mooyaan e’, weli wax fool xun ma ay arkin! Wixii dhaliil aan lee yahay ee uu ii sheego, isla markii ba waa aan sixi jiray! Hadalkaygu weligay hadalkiisa kama uu sare maarin! Isaga oo aan wax ba ii dirsan ayaa aan wejigiisa iyo indhihiisa akhristaa, dabadeed, wixii uu qalbiga ka doonayay soo hor dhigaa! Isagu na intaas iyo ka badan ayaa uu ii qaban jiray, ama i tari jiray. Laakiin, in muddo ah ba, is beddel ayaa xaajigayga ku yimid! Mid weyn oo sii weynaanaya!

Biilku waa sidiisii oo wax ba kama dhimin. Wax wal ba oo aan weyddiisto na haddii uu hayo waa uu i siiyaa, haddii kale ‘ma hayo’ ayaa uu dhahaa. I ma caayo; i ma na dilo. Anigu na adeeggii aan u qaban jiray, itaalkayga in aan sii kordhiyo mooyaan e’, weli ma uu yaraan. Bal se waxa aan ka waayay daryeelkii iyo xanaanadii aan ka bartay! Waxa uu guriga iman jiray fiidnimadii, si uu carruurtiisa u cayaarsiiyo, annagu na u wada cayaarno. Hadda tobannada ama kow iyo tobannada ayaa uu yimaaddaa! Maalin wal ba oo jimce ah, waxa aan isku raaci jirnay aalaa ba xaafadda qoykayaga, si aan u soo wada salaanno aabbahay (Soddogiisa), hooyaday (Soddohdiisa) iyo walaalahay (Seediyaashiisa). In dhawayd ba booqashadaasi ma ay dhicin; keligay uun ayaa taga! Furfurnaantii, bashaashnimadii, dhoolacaddayntii, qalbi samiddii, sheekadii badnayd iyo deganaanshiyihii ba waxa aad mooddaa, maalin ba maalinta ku xigta, in ay sii yaraanayaan, ama yaraadeen ba! Isaga oo aan xiise badan, nafsiyad wanaagsan iyo kalgacal ballaadhan ii haynnin, ayaa aannu isu galmoonnaa! Gurigii uu ku raaxaysan jiray, iminka araggiisa ayaa ba dhiba, oo cudur ku noqday! Maskaxdiisu meel kale ayaa ay la haysataa, oo ay ku maqan tahay! Waa muuq jooge, maan maqane!

Dhaqdhaqaaqiisa si fiican ayaa aan u la socdaa! In ay wax ku soo kordheen oo arrini ay jirto waa aan dareensan ahay. Intaa waxa aan hoosta ka dhahaa: Odaygaaga maxaa daaray? Maxaa ku soo kordhay? Maxaa sidan u beddelay? Sidee wax u jiraan? Yaab!!! Kol wal oo ay naftaydu igu cadaadiso xaajigaaga warso, jawaab aan is beddelin, macne na ii samaynin, ayaa uu igu jalbeebaa, “Wax ba ma jiraan xaajiyo. Adaa wax is tusay oo si aan jirin wax jira ka dhigay! Anigu anigii aad taqaannay baa aan ahay! Is deji!”

Aniga oo yaabban, walbahaar iyo la nool walaac aan kala go’ lahayn, ayaa ay inan aan saaxiibbo nahay, goor galab ahi guriga ii gu timid. Cabbaar haddii aan reeraha iyo iska warraysannay xaaladdooda, arrin qaadanwaa iyo filanwaa igu noqotay, ayaa ay ii sheegtay, oo caddaymo na u keentay! Ma anaa garan in ay wax jiraan! Ma anaa fahmin in uu wax iga qarinayo! Ma anaa qiyaasin heerka is beddelkiisu gaadhay! Tan iyo sannadkii hore, oo ahayd xilligii is beddelku ku dhacay, waxa uu safarro is xigxigay ugu bixi jiray magaalada Gaalkacyo. Waxa uu i dhihi jiray, “Afar bilood oo khuruuj ah ayaa aan baxayaa, ee Xafsay walaalo, sidaas u la soco.” Labo jeer oo min afar bilood ah iyo hal mar oo afartan casho ah ayaa uu baxay! Ma anaa ba is lahaa danta uu Gaalkacyo u gaadhay, waa in uu reer labaad halkaa ku sameeyo, oo mar ba booqasho la huwinayo ‘shaadhka Khuruujka’ ku ambabaxo?! Waxa aan islahaa arrin diineed oo wanaag badan ku jiro ayaa uu u baxay e’! Tanna ma ii laabnayd! “Aadmi la aragyaa ba, dhib la arag!”

“Beeni raad ma leh”, ayaa ay Soomaalidu ku maahmaahdaa. Isma lahayn wadaadkaaga ayaa been kuu sheegaya; been intaas le’eg! Isma lahayn wadaadkaaga ayaa la dhuuman doona, reer labaad, oo adduunka ku soo biiri doona! Isma lahayn xaajigaaga ayaa kaa qarinaya arrin sidaas u weyn, oo talo iyo gorfayn badan u baahnayd! Isma lahayn caalimkii had iyo jeer masjidka ka hadli jiray, ee dadka beenta iyo been-abuurka uga digi jiray, aniga na marar badan i dhihi jiray ‘beenta waa lagu naar galaa’, ayaa Tabliiqa iyo Diinta Islaamka ku been-abuuranaya! Tolow maxaa sidaas ugu wacan? Ma waxa uu is lahaa, waa ay masayri doontaa, oo kuu oggolaan mayso in aad minyaro guursato? Taasi haddii ay dhacdo, ma waa aan weligeed naag masayri jirin, oo la masayrtiri jirin?! Maxaa xaajiga beentaa sidaa u miisaanka culus ku kellifay? Maxaa uu ii khayaameeyay oo wanaagga soo kordhay ii gu sheegi waayay? Ma arrinkii uu ku kacay ayaa xumaa, oo sidaas ayaa uu ii gu sheegi waayay? Mise aniga ayaa qof xun ahaa, oo sidaas ayaa la ii ga ga qariyay? Ma waa aannu ogayn Soomaalidu in ay ku maahmaahdo, “Khayr wax kaa ma dhimee, shar u toog hay”? Markii uu i lahaa ‘Wax ba ma jiraan xaajiyo’ miyaa uu Rabbigii abuurtay ka baqayn? Bal inta uu haatan i maslaxayo, khaladaadkiisii qiranayo, raalli gelin i weyddiisanayo, i xaalmarinayo, oo madaxa iga dhunkanayo; bal muu runta ii sheego! Bal muu runta ii sheego!

  

W/Q: Maxamed Cabdirisaaq Saciid “Samiik”

Qoraa iyo aqoon baadhe Soomaaliyeed

Boosaaso, Buntilaan, Soomaaliya

Case, Feebarweri 21, 2016