Jawaabaha Labo Weyddiimood Oo Igu Soo Noqnoqda

Geedka kolka la abuurayo tacab badan ayaa la geliyaa. Dheefooyinkiisa iyo dhibaatooyinkiisa waa had ba sida tacabkaas loo tayeeyay iyo sidii kol wal ba looga tooghayn dhowaa. Saani u abuurku saani u bixid marka uu horseedo, waa marka dheefuhu hirgalaan. Wax ka dhigan bani’aadamka. Ujeeddo dhal kolka lagu dhalo oo feker dhalan lagu tarbiyeeyo; waxa soo baxa qof macnaysan oo fikiraya. Sida midhaha loo malabsado ayaa xogta maankiisa ku daabacan  loo mabsuudaa. Qof wal oo heerkaa gaadha waa qof wal oo xaqiiqsanaya guushiisa. Waa sida weyddiimaha qofkaa la weyddiiyaa aalaa ku abuurmaan. Waa isla sida, kolkii akhris, baadhis,  qiimayn iyo hubsiimo habboon weyddiimaha aalaa jaalayaashay i warsadaan, ee aan ahayn qoraalladayda kuwa ay kaga dareen celiyaan; labadan weyddiimood u noqdeen kuwo had iyo jeer soo noqnoqda oo joogto la ii weyddiiyo; in badan oo wakhti, erayo iyo feker ah na iga qaata. Sababtaas, waxa aan go’aansaday qoraalkan in aan idin kaga diyaariyo, si culayska ay igu hayaan aan isaga fudaydiyo; oo walaalka dambe ee i weyddiiya qoraalkan akhriskiisa u diro.

Weyddiinta kowaad:  Samiik, weligaa dhigane ma qortay; haddii aadan qorinna talada ma kugu jirtaa in aad qorto?

Dhigane weligay ma qorin. Sababaha aan u qori waayey ma kuu sheegaa, akhriste? I la soco waayahay. Dhawr arrimood oo isa saaran ayaa u sabab ah. Aan kala qaadno oo mid wal ba ba gaarkeeda u calaamadinno. Arrinta kowaad, kolka aad doonto in aad guursato waxa aad kala dooranaysaa ka aad noqon; aabbe wacan ama aabbe xun. Marka aad guursanayso ka hor, waa in aad soo barataa fiqhiga guurka, sow ma aha? Ka dib na, waa in aad shaqaysataa oo aad u diyaar garowdaa mas’uulliyaddan aad qaadayso, sow ma aha? Marka aad guursatid adiga oo diintaadu dhisan tahay, dhaqaalle reer lagu yagleeli karo haysta, awooddaada jidheed, ruuxi iyo maskaxeed xooggan tahay, oo aad lee dahay awooddii diyaar garowga iyo daadihaynta; waxa aad tahay aabbe wacan. Haa, markaa ayaa uu guursadaa qofka wanaagsan ee fikiraya. Dhiganaha ayaa sidaa ka dhigan. Ugu horrayn, marka dhigane aad qortid adiga oo aqoon wanaagsan u leh aqoonta qoraalka, afkaaga guud ahaan, suugaantiisa iyo dhigaalkiisa gaar ahaan, iyo mawduuca aad wax ka qorayso; sidoo kale na, awood xooggan oo maskaxeed iyo weli ba fikirreed lee dahay, awood dhaqaalle oo kugu filan haysato, oo aad lee dahay awoodda diyaar garowga iyo daadihaynta; waxa aad tahay qoraa wacan. Haa, markaa ayaa uu dhigane qoraa qoraaga wanaagsan ee fikiraya. Haa, ilmaha sidaa hore ku dhasha iyo dhiganaha sidaa dambe ku soo baxa, labada ba, waa loo hiiliyay, aayatiinkooda la wanaajiyay, oo waddadaa ay ku yimaaddeen waa waddo gobannimaysan.

‘Ilmahaagu mar ayaa uu hiil kaaga baahan yahay’, ayaa ay Soomaalidu halqabsi odhaaheed u lee dahay. Tolow waa markee? Waa marka hooyadii xaawalay oo dhan ka baadigoobayso oo u xulayso, si qof nool oo noloshiisu u naqshadaysan tahay uga dhigto. Mar kale ayaa iyana jirta; nasiib darro, lama wada ogsoona. Waa marka mustaqbalkiisa aad u maammusho ka hor inta aad u doorin hooyadii. Hadda ba, qorayaasha iyana waxa halhays u ah: ‘Buuggaaga mar ayaa uu hiil kaaga baahan yahay’. Tolow waa markee? Waa marka qalinkiisa qalimmada kale oo dhan ka gaar yeesho oo aad muunadayso, si buug nool oo noloshiisu u naqshadaysan tahay uga dhigto. Haddii ilmahaagu noqdo mid diifaysan, dullaysan, oo daryeel xumo sida ay u dhan tahay isaga ku dhan tahay; ka warran? Sow adduun iyo aakhiro inta ba, dhabtii, kuma ceebaysanid? Bal ka warran dhiganahaagu haddii sidaa oo kale uu noqdo?

Guurku degdeg iyo danaysi gaar ah u ma baahna. Waa arrin diineed oo tixgelinteeda iyo u diyaar garowgeeda u baahan. Dhiganuhu na waa wax ilaa aakhiro kula socon doona. Sow ma aadan maqal: kalmad aad kaftan u tidhi ayaa naarta kugu tuurta toddobaatan sanno masaafo socodeed dhan? Bal ka warran dhiganahaagu haddii kun kalmadood oo sidaa ahi ku qoran yihiin? Markaa, ma guulaysatay oo qoraa ayaa aad noqotay; mise waa aad guuldarraysatay oo naftaada naar ayaa aad u qortay? Qalinku waa mas’uulliyad; wax lagu fududaan karo ma aha. Weli ba waa uu ka sii xag jiraa hadalka. Xattaa hadalku haddii uu yahay mid duuban si uu san u faafin ayaa uu qoraalku u faafaa. Sidaa awgeed, qoraaga muslimka ah, waxa la gudboon in uu san ku khatalmin arrintaa, oo dhaldhalaalka adduun ee soo dhawaynta dhiganihiisa, gardaadintiisa iyo qoraa hebel in uu yahay ku kadsoomin; ee is weyddiiyo: waxan aad qortay Allaah SWT raalli ma ka yahay, oo keligaa ayaa aad dhimanaysaaye, aakhiro wax wax kuu taraya ma yihiin?

Maanta waa aynnu la soconnaa qorayaashii muslimiinta ee hore iyo sida dhiganayaashoodii Allaah SWT barako ugu yeellay. Haddii aan sii iftiimiyo arrintaa; maanta, guri qof muslim ah lee yahay laga waayi maayo: Riyaadu Saalixiin, Al-Arbaciin Annawawiyah, Bukhaari, Muslim,  Xisnul Muslim, Safiinatu Najaa iwm, sow ma aha? Waa dhiganayaasha loogu akhriska iyo daraasaynta badan yahay ee loo badin karo qof wal oo muslim ahi in uu haysto ama wax ka marsaday. Waa in uu is weyddiiyaa qoraaga muslimka ahi, mar wal oo la akhriyo Arbaciinka, imisa wanaag iyo darajo ah ayaa uu helayaa Imaam Nawawi? Kolka qofku uu dhinto saddex waxyaallood oo camalkiisa loogu daro waxa ka mid ah: aqoon bani’aadamku dheefsado oo uu ka tegay. Hagaag. Ka warran aqoon bani’aadamka gaalaysiinaysa, ama bidcaynaysa, ama waalli ku abuuraysa, ama xad ka bax iyo dhaqan xumo faafinaysa, haddii aad qorto? Runtii in aan dhigane qoro aad ayaa ay u fudud dahay; bal se, aakhiro qoraa ayaa aan ahay in aan eedo oo taa awgeed naarta la ii geliyo ayaa aan ka baqayaa. Raggaa hore ayaa aan ku dayanayaa oo tuse iyo hage ii ah. Dhallintan ordaysa ee buugaagta madhan la yaacaysa, ee cudur caan noqo la dhaho la wareersan; waa aan ka hammi ballaadhan ahay oo ka higsi fog ahay. Ujeeddada aan u nool ahay iyo shaqooyinka bani’aadamku iga sugayo ayaa aan saani u garan og ahay.

Arrinta labaad, qofka bani’aadamku wakhti ayaa uu dhashaa wakhti kale na waa uu dhintaa. Labadooda dhererka masaafo iyo dedaalka qofeed ayaa xukuma dhumuca aqooneed iyo karti ee qofkaas lahaado. Sidaa maaraynteedu, hubsiimo wakhtiyeed iyo helitaan dhiirrasho ayaa ayaa ay u baahan tahay. Waa tahay. Labo sanno oo keliya ayaa aan ku jiraa suuqa qalinka iyo qoraalka, ama bahda qalinleyda. Maalin wal ba wax igu cusub oo farsamo iyo farshaxannimo ah ayaa maankaygu curiyaa ama aan helaa. Kolka dhacdadaa ka duulo, afar jeer oo hab qoraalkayga beddelay ku daro, baahida aqooneed iyo farshaxanneed ee maktabaddeennu u baahan tahay ku sii xoojiyo, maankaygu na illawsanayn qoraa wacan oo sare in aan noqdo; waa in aan badiyaa hubsiimada, oo aan iska jaahil tiraa dhiirrashada qowmamada, sumcad xumida iyo cuduraynta bulshada natiijo ahaan laga dhaxlayo.

Arrinta saddexaad, gaadhigaagu dhowr magaalo haddii uu u kala goosho, mid wal ba na faa’iido ku haysto, kala xulashadooda ayaa feker doorasho u baahan. Dhibaato fikireed ayaa ay la timaaddaa kala doorashadaasi. Wax ka dhigan aniga. In ka badan shan xuddumo ayaa aan wax ka qoraa. Diinta, bulshada, siyaasadda, suugaanta, sooyaalka, sheeko faneedda iwm; ayaa ka mid ah. Waa tahay. Xuddunta uu ku saabsanaan doono dhiganahayga kowaad, waxa uu iga ga baahan yahay maalgelin xoogeed oo fikir ah iyo garasho waaya’aragnimo oo miyir togan ku yimidday. Iyo;

Arrinta afraad, mashquul aad u badan oo waxbarasho, akhris iyo baadhis isugu jira ayaa ii oggolaan la’ ku dhiirrashada aniga oo aqoontayda, waaya’aragnimadayda, kartidayda iyo wakhtigayga og; qoridda dhigane. Ugu dambayntii, haddii Eebbe oggolaado, talada waa ay igu jirtaa dhigane iyo dhiganayaal ba soo saariddooda. Muhiimaddu waxa weeye, kuwo ka duwan kuwa haatan oo aad uga dhaliil yar uga na mug iyo farshaxannimo weyn in aan soo saaro.

Weyddiinta labaad:  Samiik,  ma guursatay; haddii aadan guursanna talada ma kugu jirtaa in aad guursato?

Gabadh weligay ma guursan. Sababaha aan u guursan waayey na ma badna. Sheegistooda haddii aad jeceshahay na waa aan kuu sheegayaa, ee ma i la socon kartaa uun? Fahmay in aad danaynayso oo doonayso. Hagaag. Hana iga hor marin hana iga dib dhicin. Aan kuu qodobbeeyo. Kow, guurku waa arrin cibaado ah oo xeerar iyo akhlaaqiyaat leh, oo barasho, faham iyo dhaqan gelin u baahan. Labo, guurku waa arrin dhaqan oo u laabanaysa bulshada ahaanshaheeda, sii ba hidde-dhaqankeeda. Saddex, guurku waa arrin bulsho oo saamayn togan iyo taban ba koboca tiro iyo tayo ee bulshadaa ku leh. Afar, guurku waa arrin nololeed oo u laabanaysa lammaanayaasha is doortay iyo danay’yayaashooda; iyo shan, guurku waa arrin qofeed oo qofka caafimaadkiisa, aqoontiisa, dhaqaallihiisa, dhaqankiisa iyo doonistiisa u laabanaysa. Shantaa arrimood lahaanshahooda iyo fulintooda waxa ay u baahan yihiin feker, wakhti, dedaal iyo dulqaad.

Lahaanshahooda ayaa sabab u ah guur yagleelid; halka lahaansho la’aantood na sabab u tahay guur ka baaqsi. Hadda ba, xaalkaygu waa ka dambe. Halgan ayaa aan weli ku jiraa. Guushu na ma foga. Anigu ma doonayo jidh in aan guursado; ee waxa aan doonayaa ruux in aan guursado. Anigu qof keligii in aan guursado ma doonayo; ee waxa aan doonayaa labo qabiil xidhiidh togan in aan u hindiso oo u horseedo. Anigu ma doonayo xaaskayga nolol aan u qalmin in aan ku xanaaneeyo; ee waxa aan doonayaa boqorad muslimad ah oo Soomaali ah in aan ka dhigo. Anigu ma doonayo ilmo dayacan, darxumo ku kora, oo dowddar soo baxa   aabbe in aan u noqdo; ee waxa aan doonayaa ilmo fekeraya, farsamooyin falkin kara, oo isaga oo muslim ah oo Soomaali ah dunida wax na ku kordhin kara wax na ka dhimi kara aabbe in aan u noqdo. Qoys xorriyad ku noolaada, xushmad isu muujiya, oo Eebbe iyo abuurralaydiisa ka xishooda ayaa aan doonayaa madaxweyne in aan ka noqdo. Ugu dambayntii, arrimahaas, hubaashii, dedaal badan iyo dadnimo dheeraad ah ayaa ay doonayaan. Anigu waa aan aqaan waxa aan u baahan ahay iyo waxa la iga ga baahan yahay. Guushu ma foga; se geyllanku waa weli.

Gebagebo. Geedka mar midho uu san lahayn baa jirtay. Mar wax qoriddu dhibaato i la ahaan jirin baa jirtay. Tacab abuureed, risiq samada ka yimidday iyo wakhti ka dib, midho ayaa uu yeeshaa. Maanta midho ayaa uu lee yahay geedku. Waxa aan ku dagaallamaa farshaxan iyo tayo. Mar faras in la gato lagu hammiyi jiray ayaa jirtay; sii ba fardafuulka foolaadka ah. In aan guursado maanta waa mid aan ku hamminayo. Hanaqaadka ubadka wanaag ayaa loo fishaa. Cadceeddu inta ay baalka dhigan waa aan rejayn doonaa maalin aniga oo aabbe ah in aan is arko. Musaafirku meeshii 100 km u jirta waa uu u sii niyaystaa gaadhitaankeeda, oo ka guul gaadhiddeeda na waa uu u sii halgamaa. Dhigane iyo dhiganayaal qoriddii iyo gabadh guursigeed waa aan u niyaystay gaadhitaankooda, ka guul gaadhiddooda na jeerkan maanta ah waa aan u halgamayaa. Safarku duco kama maarmo; wax garad na wax loo ma sheego. 

Mahadsanid akhriste. 

Ilaahay wanaag iyo darajo badan ayaa aan kaaga rejaynahayaa.