Jacaylkii Oo Lugaynaya Oo Reer Boosaaso Jacayl Ku Wacdiyay!!!

Aroornimadii dorraad, kolkii aan lebbistay ayaa aan si degdeg ah guriga uga baxay, ballan aan la lahaa jaalle igu qaali ah darteed. Aniga oo iska daawanaya doon raran oo dekadda ku soo xidhanaysa, ayaa uu jaallahay, “Salaadda Casar ka dib, goorsheegtu marka ay tahay saddex saac iyo badh, Hoolka Jaamacadda Muqdisho waxa laga jeedin doonaa soojeedin, ay kasooqaybgalayaasha la wadaagi doonaan Lammaanihii Jacaylka—Sheekh Axmed Jowhari, iyo Sheekhad Hibo Cumar Geelle,” warkaa farxadda badan igu jalbeebay, inta uu bog ka diiwaan gashan Faysbuugga ka akhristay! Run ahaantii aad iyo aad baa aan u farxay! Sababta aan ugu farxay imaatinkooda iyo soojeedintooda waxa lagu sharrixi karaa, ogaal aan ogaa sida ay isugu direen aqoontooda iyo waaya’aragnimadooda in ay ku badbaadiyaan qoysaska Soomaaliyeed ee aan tiirarka adag ku dhisnayn, qarka na u saaran burbur; iyo, sida ay da’ yarta uga kaalmeeyaan samaynta guur ujeeddaysan, kaa oo marjiciyad adag iyo xeerar nolosha fududeeya leh. Waa kaalin innaga bannaanayd, oo hubaashii, cid ku dedaasha aynnu u baahnayn. Duhurnimadii markii aan guriga imid, qadeeyay na, waxa naftayda oo indha-guduudsi u baahnayd ku wargeliyay: hurdada in ay san ku daahin, si farxaddaa weyni ay san ii seegin.

Nasiib wanaag, wakhti fiican ayaa aan toosay, oo inta aan is diyaariyay taksi ku booday, ku na tukaday masjid u dhow jaamacadda. Waa aan ku aqaannay naftayda, ixtiraamidda rabitaannadayda, iyo ka baqa cadhadayda ciqaabta badan! Saddexdii iyo badhkii, wakhtigii ballanta, oo daqiiqad aan ka soo hor dhacnay, waxa aan soo istaagnay kadinka hore ee jaamacadda, aniga iyo jaallahay. Salaan aan ku jalbeebnay waardiyaasha jaamacadda, oo aniga si gaar ah ii yaqaannay, afartii sanno ee aan jaamacadda ku jiray na saaxiibbo wanaagsan ahayn ka dib, waxa aan gudaha u galnay dhismaha jaamacadda, annaga oo beegsannay jihada hoolka, si aan kuraasta ugu horraysa la nooga buuxin! Buuxin?! Maxaa la buuxiyaa sow kuwa wada bannaan, ee labo qof oo qudh ahi labo kursi ku fadhido! Waa aan naxay, naxdin naxdinteedii! Mar dambe ayaa aan soo baraarugay. Qof aan arkaynin ayaa codkiisa dhegtayda ku soo diray. Hubaashii waxa uu uga dan lahaa, sida aan filayo, xusuusin—ka dib markii uu arkay in aan ka xanaaqay wax ay Soomaalidu “caadi” u taqaanno. Caadi la idinku cadaab! “Mudane, is deji! Waa caado Soomaaliyeed oo qarriban tani . . . tan aad ka xanaaqsan tahay, ee damiirkaagu qaadan waayay! Wakhtiga ballanta oo la ixtiraami waayo, iyo dhacdooyinka sidan u muhiimsan oo la qiimayn waayo, waa aafo bulsho oo u baahan in loo aqoonsado: masiibo bulsho!” Sidii biyo qabow oo la igu shubay camal, waa aan nafisay, erayadaasi markii ay u gudbeen maankayga, wadnahayga na ku qanciyay. Shantii iyo rubuc ayaa si rasmi ah xafladda loo bilaabay!

Hal mar ayaa sacabka la is la helay, aad na looga dhac-dhac siiyay, markii ay hoolka soo galeen martidii la sugayay. Ustaad Burhaan, oo ahaa barahaygii maaddada “Administrative Law,” ayaa noqday xidhiidhiyaha xafladda. Aayado Qur’aan ah oo waafaqsan mawduuca la isugu yimid markii xafladda lagu furay, waxa loo yeedhay guddoomiyaha Jaamacadda Muqdisho, laanteeda Buntilaan, barasare Cabdullaahi Sheekh Xasan, si uu magaca jaamacadda martida ugu soo dhaweeyo, xafladda na u furo. Guddoomiyuhu, waxa uu sheegay lammaanahani in ay soo mareen gobollo badan oo safarkooda ka soo bilaabeen Muqdisho, caasimadda J.Soomaaliya, ujeeddadoodu na tahay sidii ay waxtar ugu darsan lahaayeen badbaadinta iyo barwaaqaynta qoysaska Soomaaliyeed. Intaa ka dib na waxa uu ku soo dhaweeyay Jaamacadda Muqdisho, isaga oo uga mahad iyo farax celiyay imaatinkooda halkan.

Dabadeed waxa loo wacay mudane Maxamed Yuusuf Jaamac “Tigey,” Guddoomiyihii hore ee Gobolka Mudug, wakhtigan na ah guddoomiyaha shirkadda dalxiiska ee Magool, ah na xubin firfircoon oo bulshada rayidka ka tirsan, kaa oo dhiirri geliya maalgashiga dadka iyo degelka, adkaynta nabadgelyada iyo kaladambaynta, iyo horumarinta waxbarashada iyo cayaaraha, oo martida la socday. Arrimo farabadan ayaa uu mudane Tigey ka hadlay. Waxaa na ugu muhiimsanaa ka qayb qaadashada dedaalka loogu jiro dibudhiska cusbitaalkii Gaalkacyo oo qaraxii bishan 21keedii magaaladaa ka dhacay saamayn weyn u geystay—isaga oo ku dheeraaday muhiimadda uu Buntilaan gaar ahaan iyo Soomaaliya guud ahaan u lahaa, sheegay na maalin wal ba in uu dawayn jiray bukaan Soomaaliyeed oo kor u dhaafaya “kun qof”; badbaadinta dalka Soomaaliya—isaga oo sheegay in hoggaamiyayaasha sebankan halka tilmaan ee ay wadaagaan in ay tahay “calool aan buuxsamin,” sidaa aawadeed ay waajib tahay jiilka tacliinleyda ahi aayaha ummaddan iyo geyigan in uu badbaadiyo; iyo, xidiidhka qoyska iyo qaranka ka dhexeeya—isaga oo sheegay sida ay u kala horreeyaan in ay isugu xidhan yihiin, oo qoysku lee yahay “muhiimadda ugu weyn.”

Tigey ka dib, marwo ka socotay Wasaaradda Haweenka Iyo Arrimaha Qoyska ayaa mekrafoonka lagu soo dhaweeyay. “Maanta in aan helno Lammaanihii Jacaylka, waxa ay tahay farxad weyn, aad baa aan u soo dhawaynayaa,” ayaa ay dareenka dhegaystayaasha iyo daawadayaasha ku soo jeedisay ka dib, arrimihii badnaa ee Md. Tigey ka hadlay, gaar ahaan dhacdadii argagaxa badnayd ee Gaalkacyo ka dhacday, taa oo dadka qiiro badan gelisay. “Anigu, waxa aan ka mid ahay dadkii jacaylka ka tanaasulay! Laakiin, maanta, saxansaxadii jacaylka ayaa ii soo uraysa,” ayaa ay Marwo Shamis Mahad Bulxan ku kaftantay. Aad baa loo qoslay, loo na sacabbiyay. Bilowgii jacayl ka warranku na halkaa ayaa uu ka bilowday!

Ustaad Burhaan, daadiyihii barnaamijka, waxa uu markan codlaliyaha ku soo dhaweeyay martidii culuslayd ee la sugayay, hadalkooda na loo xiisay. Sh. Axmed Jowhari ayaa hadalka ku hor maray. Waxa uu mahad badan u celiyay Jaamacadda Muqdisho oo kulankan qabsoomiddiisa suurtagelisay, dadkii Benderqaasim ku soo dhaweeyay gaar ahaan, iyo dadkii ka dambeeyay socdaalkoodu Buntilaan in uu gaadho, iyo mudanayaasha iyo marwooyinka wakhtigooda qaaliga ah u soo huray dhegaysiga iyo dhuuxidda soojeedintooda. Mahadnaq ka dib, waxa uu ku wareejiyay codgudbiyaha lammaanihiisa nolosha iyo jacaylka, Hibo C. Geelle, si ay hadalka u furfurto, hordhac wanaagsan na uga bixiso ujeeddada safarkooda iyo farriinta ay sidaan.

“Aniga iyo Axmed lammaane is qaba, is jecel, ubadkooda na korsada, oo nolosha qoysaska Soomaaliyeed in ay badbaadiyaan doonaya ayaa aan nahay,” ayaa ay ku ujeeddo furfuratay. Dabadeed waxa ay ku dheeraatay ahmiyadda socodkooda, iyada oo sheegtay sababta ay Ingiriiska uga yimaaddeen in ay tahay, doonis ay doonayaan cilmigooda iyo khibraddooda xaasnimo oo laabatan sanno gaadhaysa in ay ku biiriyaan reeraha Soomaaliyeed, si ay noloshoodu u barwaaqoodo, si uu qaranku na u barakoobo. Iyo, ujeeddadaasi, in ay tahay ujeeddada lagu dhisay hay’adda “Happy Marriage Academy.” Waxaa kale oo ay xustay in labadoodu ba barayaal yihiin, ay na jeceshay in sidaa loo arko, si loo kala faa’iidaysto. Iyada oo la kaftamaysa dadweynaha waxa ay tidhi: “Yaa aan la moodin dad dhallinyaro iska dhigaya in aan nahay. Ma aha sidaa! Annagu dad waaweyn ayaa aan nahay. Dad idin laa le’eg ayaa aan dhalnay . . . . Muhiimaddu waa in aynnu wanaagsanaanno si nolosha qoysaskeen na u wanaajinno.”

Ka hor intii aan ay kasooqaybgalayaasha daawadsiin soojeedintii ay ugu talo galeen, waxa ay ku jalbeebeen weyddiimo dhowr ah, oo ay dan weyn ka lahaayeen. Weyddiimahaa waxaa ka mid ahaa: “Imisa qof oo guursaday ayaa hoolkan jooga?” . . “Imisa qof oo guurdoon ah ayaa hoolkan ku sugan?” . . “Imisa qof oo xiddiglayaal ah oo hal haween ka badan guursaday ayaa hoolkan fadhida?” Dhammaan weyddiimahaa ay soo bandhigeen, warcelimahoodu gacantaagid ayaa ay ahaayeen. Waxa ay aad iyo aad, iyo aad iyo aad ugu farxeen, toban qof oo lammaane ah oo xafladda isku soo raacay, taa oo ay qireen in ay Boosaaso tahay magaalo jacayl, sidaa si la mid ah magaalooyinkii ay soo arkeen in ay san ku arag. Aad baa qiimayntaa iyo guushaa dadweynihii ugu farxeen—iyaga oo farxaddooda ku muujiyay qosol badan iyo sacab badan oo ay wada adeegsadeen! Sida oo kale waxa mar kale aad loo qoslay, markii dadka guurdoonka ah laga codsaday gacantooda in ay kor u taagaan, in ay hablihii kor u taagi waayeen, taa oo loo wada arkay in aan ay doonayn ragga guurdoonka ahi in ay arkaan! Kaftan iyo is xifaalayn ka dib, waxa la gudagalay soojeedintii, oo lagu baranayay labo iyo toban qodob oo lafdhabar u ah guurka wanaagsan. In kasta oo aan ay si qoto dheer qodob wal ba u gorfaynin, hadda na faham guud ayaa ay mid wal ba ka bixiyeen. Qoddobadii ugu muhiimsanaa waxaa ka mid ah: fahamka ujeeddooyinka iyo xikmadaha guurka, muhiimadda ay lee dahay ogaanshaha qofka sooyaalkiisa iyo barbaarnimadiisa, wacnaanta badan ee ku jirta si wax-ku-ool ah xidhiidh u samaynta iyo isu gar dhigashada, qaab maammulka habboon ee dhaqaalaha, hab maaraynta saxsan ee iskahorimaadka, iyo is dhiirri gelinta iyo xoojinta ruuxda qoyska.

Soojeedintii ka dib, waxa bulshada loo oggolaaday weyddiimaha, talooyinka, iyo codsiyada ay qabaan si xor ah in ay u soo bandhigaan. Dad farabadan ayaa jaaniskaa helay—oo aan anigu ka mid ahay. Waxa aan lammaanaha hor dhigay codsigan: “. . . . Waxa aan ka mid ahay dadka difaaca, u ol’olaleeya, ka na hadla mawduuca ‘akhriska.’ Waxa aan qabaa aragti nafsi ah oo akhriska iyo jacaylka xidhiidhinaysa. Waxa aan, Sh. Axmed, iyo walaashay Hibo ka codsanayaa, in ay noo sheegaan, na baraan, oo casharrada ku daraan, sida akhrisku uga qayb qaadan karo deganaanshaha, waaritaanka, is fahamka, iyo is jacaylka lammaanayaasha.” Dabadeed, markii fursaddaa la joojiyay, waxa ay isku dayeen iyaga oo ku xisaabtamayay wakhtiga oo gabaabsi ahaa, wixii ay ka jawaabi karaan in ay ka jawaabaan. “Maxamedoow . . . akhrisku waa quudkayaga! Sheekh aniga iyo Axmed talo fiican na siiyay waxa uu nagu yidhi: ‘Labo shay weligiin ha ka tegina: in aad buug hal meel ku wada akhrisataan, iyo in aad salaatul-laylka hal meel ku wada tukataan.’ Sidaa daraaddeed, akhrisku waa muhiim; jacaylkayagu na waa u quud! Waxa aan nahay ummaddii qiraa’ada. Mahadsanid,” ayaa ay Marwo Hibo codsigaygii kaga dareen celisay. Si gaar ah na, waxa ay labadoodu ii gu sheegeen, arrintaa in ay ku baraarugsan yihiin, oo ay ku ba badhaadheen—iyo in ay casharradooda ku soo dari doonaan.

Gebagebadii, murtiyadii aan labadooda ka dheefay waxa ka mid ahaa, haddii aan Hibo ku hor maro: “I fur-i fur ka ma dhigna i fur, ee waxa ay ka dhigan tahay i faham-i faham,” “Jacaylku sidiisa waa wax quud u baahan—quud maalin wal ba ah,” iyo “Marka aynnu wada hadalno waa aynnu is fahmaynaa. Marka aynnu is fahamno na waa aynnu wada noolaanaynaa. Marka aynnu wada noolaanno na waa aan is jeclaanaynaa.” Kuwa Sh. Jowhari na waxa ka mid ahaa: “Haddii aad rabto magac iyo maamuus in aad hesho, dhaqaalaha ugu roonow afadaada,” “Si aad aadame u fahamto, faham noloshiisa iyo falsafaddiisa,” iyo “Yaa dallaaqu, dallaqnaaka—Furriinoow, waa aan ku furnay.”

Waxa aan doonayn in aan illaawo arrin gebagebadii la tusaaleeyay. Ustaad Burhaan ayaa dadweynaha weyddiiyay: “Kulankan qabsoomiddiisa ma codtebiyayaasha ayaa aad ka dhegaysateen, mise Faysbuugga ayaa aad ka akhrisateen?" Toban qof wax ka yar ayaa gacanta u taagay ta hore—halka boqollaalkii kale na ay gacanta u taageen ta dambe. Waa tusaale nool oo muujinaya awoodda Warbaahinta Bulshada—si gaar ah awoodda Faysbuugga. Waxa aan ku dardaarmayaa awooddaa si togan in looga faa’iidaysto.

Xafladdii waxa ay dhammaatay iyada oo dadkii is jeclaa isa sii jeclaadeen, dadkii la’aa wax ay jeclaadaan na, sida aniga oo kale, jacaylkii uu u bishaareeyay, ku na yidhi: “Dookhaaga waa aad heli e, ducada uun ha ka bakhaylin!” 

W.Q.: Maxamed Cabdirisaaq Saciid “Samiik”

Qoraa iyo aqoon baadhe Soomaaliyeed

Boosaaso, Bari, Soomaaliya

Carte, Ogos 31, 2016—11:45 G.D.